كه ردوون ناسى

تـــةمــــةنــــى زةوى.
تةمةنى زةوى ديارى كراوة بة رِيَطةيةك كة ثيَى دةوترىَ رِاديؤمةترى (Radiometric) واتة شيكاريكردن بؤ ئةو توخمانةى كة تيشك دةرن، واتة( ضالاكى تيشكدانةوة ) كة بريتىية لة هةلَوةشاندنى لة خؤوةى طةرديلةكانى هاوتايةكى ديارى كراو بؤ هاوتاكانى ترى كة لةوانةية جيَطير بيَت يان ثاش ضةند هةلَوةشاندنيَكى تر جيَطير دةبيَت. ثيَش دوَزينةوةى رِيَطةى ضالاكى تيشكدانةوة ضةندةها رِيَطةو هةولَدان طيرابووة بةر بؤ ديارى كردنى تةمةنى زةوى كة طرنطترينيان ئةمانةى خوارةوة بوون: 1- لة رِووى ميَذووى طةشةكردنى زيندةوةرةكانةوة. 2- لة رِووى تيَكرِاى نيشتنى بةردى نيشتووةوة. 3- لة رِووى سويَرى ئاوى دةرياكانةوة. 4- لة رِووى تيَكرِاى ساردبوونةوةى هةسارةكانةوة. 1- لة رِووى ميَذووى طةشةكردنى زيندةوةرةكانةوة: كاتيَك كة زةوى ساردبؤتةوةو بةرةو رِةق بوون رِؤيشتووة بة ماوةيةكى كةم دواى ساردبوونةو رِةق بوونى ذيانى لة سةر ثةيدابووة. سةرةتا زيندةوةرةكان ثيَكهاتةيةكى جةستةيى سادةيان هةبووة، ئالَؤزى لة جةستةدا بة تيَثةرِبوونى كات دةستى ثيَكرد، جةستةى مرؤظ هةلَطرى ئالَؤزترين ثيَكهاتةية كة تازةترين بوونةوةرة لةسةر زةوى. لة تويَكارى ميَذووى طةشةكردنى زيندةوةرةكانةوة زاناكانى زيندةوةرزانى تةمةنى زةويان نرخاند بة نزيكةى (1000) مليؤن سالَ. 2- لة رِووى تيَكرِاى نيشتنى بةردى نيشتووةوة: دروست بوونى بةردى نيشتوو دةستى ثيَكردووة لة سةرةتاى ساردبوونةوةو رِةق بوونى زةوييةوة، ئةمةش واى لة زاناكانى جيؤلؤجى كردووة كة تةمةنى زةوى ديارى بكةن لة رِيَطةى تيَكرِاى نيشتنى بةردى نيشتووةوة لة ئؤقيانووسةكاندا، ئةم رِيَطةية ثشتى بةست بة ديارى كردنى يان دةست نيشان كردنى سةرجةمى ئةستوورى بةردى نيشتوو كة لة سةرةتاى دروست بوونى زةوييةوة دةستيان بة نيشتن كردووة، ثاشان دابةشى تيَكرِاى نيشتنيان كردووة بؤ ديارى كردنى تةمةنى زةوى. بةثيَى ئةم رِيَطةية تةمةنى زةوى خةملَيَنرا بة نزيكةى (500) مليؤن سالَ، ئةم رِيَطةية ضةندةها خالَى لاوازى تيَدا بينرايةوة وةك: • بةردى نيشتووى جياواز دروست بووة يان نيشتووة لة تيَكرِاى جياوازدا لة ذيَر ضةند كةشيَكى جياوازدا. • تيَكرِاى نيشتن كة ديارى دةكريَت بؤ بةردى نيشتووى تازة ناتوانريَت هةميشة ديارى بكريَت بوَ بةردى نيشتووى كؤن. 3- لة رِووى سويَرى ئاوى دةرياكانةوة: زاناكان وايان ثيَشبينى كرد كة ئؤقيانووسةكان لة سةرةتادا ئاوى شيرين بوون. ئةطةر برِى طواستنةوةى خوىَ لةلايةن رِووبارةكانةوة بؤ ناو ئوقيانووسةكان بزانريَت لة هةر سالَيَكدا ئةوا ئةتوانريَت بزانين كة ضةند كات خايانراوة بؤ كؤبوونةوةى ئةو برِة خوىَ يةى كة ئيَستا لة ناو ئؤقيانووسةكاندا هةية. بة ثيَى ئةم رِيَطةية تةمةنى زةوى خةملَيَنرا بة نزيكةى (120) مليؤن سالَ، بةلاَم ئةم خةملاَندنة دوور بوو لةرِاستييةوة ضوونكة تيَكرِاى كؤبوونةوةى برِى خوىَ لة ئؤقيانووسةكاندا يةكسان نية بة دريَذايى ميَذووى زةوى واتة سالَ بة سالَ لة طؤرِنداية. 4- لة رِووى تيَكرِاى ساردبوونةوةى هةسارةكانةوة: لة سالَى 1897 زاناى فيزياى بةريتانى لؤرد كيَلَظن (Lord Kelvin ) تةمةنى زةوى خةملاَند لة رِيَطةى جياوازى ثلةى طةرمى سةرةتاى دروست بوونى هةسارةكان كة تواوة بوون لةطةلَ دؤخى ئيَستاياندا. واى دانا كة تيَكرِاى لة دةست دانى ثلةى طةرمى بة دريَذايى ميَذووى زةوى يةكسان بووة، خةملاَندى كة تةمةنى زةوى نزيكةى (20 بؤ 40) مليؤن سالَة كة زياتر لة (100) جار كةمترة لةو خةملاَندنةى كة لة رِيَطةى ضالاكى تيشكدانةوةوة ئةنجام دراوة. ئةم خةملاَندنةى كيَلَظن بؤ ديارى كردنى تةمةنى زةوى هةلَة بوو ضونكة ئةو ثلة طةرمييةى نةخستبووة هاوكيَشةكةوة كة لة رِيَطةى توخمة تيشكدةرةكانةوة دةردةضيَت لة كاتى هةلَوةشاندنياندا. - ديارى كردنى تةمةنى زةوى لة رِيَطةى ضالاكى تيشكدانةوةى توخمةكانةوة: رِيَطةى ضالاكى تيشكدانةوة ثشت ئةبةستيَت بة هةلَوةشاندنى لة خوَوةى طةرديلةكانى هاوتايةكى ديارى كراو كة نيوة تةمةنيَكى دريَذخايةنيان هةية، هاوتاى ضالاكى تيشكدانةوةى توخمةكان ثيَيان دةوتريَت (بنضينةيى) وة ئةو توخمانةى كة لة ئةنجامى هةلَوةشاندنى ئةم بنضينانةوة دروست دةبن ثيان دةوتريَت (ثيَكهاتةى خوشكى). تةمةنى كانزاكان و بةردةكان كة هاوتاى ضالاكى تيشكدانةوةيان تيَداية ديارى دةكريَت بة ديارى كردنى كوَبوونةوةى ثيَكهاتةى خوشكى لة ناوياندا. ئةم رِيَطةية جيَى متمانةية ضونكة شى بوونةوةى ضالاكى تيشكدانةوةى توخمةكان بةرةو ثيَش ئةضيَت لة تيَكرِايةكى نةطؤرِدا وة ئةميَنيَتةوة بة بىَ ئةوةى هيض هؤكاريَكى فيزياوى يان كيمياوى كارى تيَبكات. ديارترين زاراوة كة بؤ ضالاكى تيشكدانةوة بةكاربهيَنريَت بريتى ية لة (نيوة تةمةن). نيوة تةمةن بريتى ية لةو كاتةى كة ثيَويستة بؤ برِيَكى ديارى كراوى ضالاكى تيشكدانةوةى ماددةيةك بؤ شي بوونةوةى نيوةى ئةو برِةى كة لة سةرةتادا هةيبووة. بؤ نموونة نيوة تةمةنى يؤرانيؤم-238 (4500) مليؤن سالَة، واتة بة (4500) مليؤن سالَ يةك طرام يؤرانيؤمى-238 كةم دةكات بؤ نيو طرام، نيو طرامةكةى ترى دةطؤرِيَت بؤ قورقوشمى-206. هاوتاى ضالاكى تيشكدانةوةى زؤربةى ئةو توخمانةى كة لة سروشتدا هةن تةنها سيانيان سوود بةخشن بؤ دياريكردنى تةمةنى بةرد ئةو سىَ هاوتايةش لةم خشتةيةى خوارةوةدا خراوةتة رِوو. ئةو رِيَطايانةى كة بة شيَوةيةكى بةربلاَو بةكارديَت بؤ ديارى كردنى تةمةنى بةرد بريتى ية لة : ثؤتاسيؤم-ئارطؤن ، رِؤبيد يؤم-سترؤنتيؤم وة هةروةها يؤرانيؤم-قورقوشم. ديارترين هاوكيَشة بؤ دياريكردنى تةمةنى بةرد بريتى ية لة: ن د تةمةنى بةرد = 3.323 ت لو10 (1+ ــــــ) ن ث كاتيَك (ن د) بريتى ية لة ذمارةى ئةتؤمى ثيَكهاتةى خوشكى، (ن ث) بريتى ية لة ذمارةى ئةتؤمى بنضينةيى ضالاكى تيشكدانةوةى ماددةيةك وة هةروةها (ت) بريتى ية لة نيوة تةمةنى ضالاكى تيشكدانةوةى ماددةيةك. - هاوتاى ضالاكى تيشكدانةوة بؤ دياريكردنى تةمةن: ضالاكى تيشكدانةوةى بنضينةيى نيوة-تةمةن بة مليؤن سالَ ثيَكهاتةى خوشكى يؤرانيؤم-238 4500 قورقوشم-206 ثؤتاسيؤم-40 11900 ئارطؤن-40 رؤبيد يؤم-87 47000 سترؤنتيؤم-87 ريَطةى ضالاكى تيشكدانةوةى توخمةكان دةريدةخات كة كوَنترين بةرد لةسةر تويَكلَى زةوى دةطةرِيَتةوة بؤ (3500) مليؤن سالَ لةمةوثيَش. شيكارى ضالاكى تيشكدانةوةى نةيزةك هةلَطرى زياتر لة (4600) مليؤن سالَة كة ثيَى ئةضيَت يةكسان بيَت لةطةلَ تةمةنى زةوىدا

ليست هناك تعليقات:

إرسال تعليق